Na.
Furaha Venance
M.A.KISWAHILI
(UDSM)
2015
Ikisiri
Mijongeo
ya Wabantu na kutamakani katika upwa wa Afrika Mashariki ni suala ambalo
limewashughulisha wataalamu mbalimbali. Ama kwa hakika wataalamu walio wengi
wanaelekea kukubaliana kuwa mpaka kufikia miaka 800 BK na 900 BK mijongeo ya
Wabantu ilikuwa tayari imekwishafika maeneo ya Mto Juba na Mto Tana. Hivyo basi,
katika makala haya tunakusudia kutumia nadharia ya Barker (1848) na nadharia ya
Turton (1975) kuafiki kuwa, mpaka kufikia miaka 800BK na 900BK wabantu
walishafika na kutamakani maeneo tajwa hapo juu. Ili kufikia lengo hilo, makala
haya yamegwanyika katika sehemu tatu sehemu ya kwanza ni utangulizi ambapo kwa
kifupi tutaeleza maana ya Wabantu, sehemu ya pili ambapo ndiyo kiini cha makala
haya itakuwa na sehemu mbili, sehemu ya kwanza tutaanza kutalii mawazo ya
baadhi ya wataalamu yanayodai kuwa mpaka kufikia miaka hiyo Wabantu
walishajongea na kutamakani maeneo ya Mto Juba na Mto Tana na sehemu ya pili ya
sehemu hii ndipo tutatumia nadharia ya Barker na Turton kuthibitisha ama
kuafiki kuwa mpaka kufikia miaka ya 800 na 900BK Wabantu walishafika na
kutamakani maeneo ya Mto Juba na Mto Tana. Sehemu ya tatu ambao ndiyo sehemu ya
mwisho itakuwa ni hitimisho la makala haya.
1.0
Utangulizi
Katika
lugha nyingi za kibantu neno bantu1 lina maana ya watu Mapunda (1980:
26). Neno Bantu kwa mara ya kwanza lilianza kutumiwa na Dkt. Wilhelm Bleek
(1827-1875) katika kitabu chake kilichochapishwa mwaka 1862 kilichopewa jina la
Comparative Grammar of South African
Languages Collins (1968), Massamba (2002). Bleek alitumia neno Bantu
kurejea kundi la lugha alizozilinganisha sarufi za lugha husika hususani kwa
kuangalia mfumo wa ngeli za majina na vitenzi na kugundua kuwa lugha hizo
zinafanana Massamba (2002:36). Mapunda (keshatajwa, 26-27) anaeleza kuwa,
wanahistoria wanaelekea kukubaliana kuwa Wabantu ni jamii ya watu ambao
huzungumza lugha zenye asili moja. Aidha, Nurse na Spear (1985:37) wanaeleza
kuwa Wabantu ni watu walio na nasaba moja ya Proto-Bantu, waliosambaa labda
katika milenia ya pili. Watu hawa wanasadikika kutokea katika kitovu kimoja
asili yake ni huko Kameruni na Nigeria ya mashariki. Ama kuhusu madai lao
kwamba chimbuko la Wabantu ni huko Kameruni na Nigeria bado wataalamu
wanatofautiana kuhusiana na chimbuko la Wabantu.
Aidha, Johnson
(1919) katika nadharia yake inayojulikana kama nadharia ya Johnson kuhusu
chimbuko la Wabantu na mijongeo yao anaeleza kuwa, mtawanyiko wa Wabantu-Azali
ulichukua mwelekeo wa mashariki kuelekea maeneo ya kaskazini ya Maziwa ya
Albert na Nyanza ambayo yapo kusini magharibi ya Sudan na kaskazini ya Uganda.
Kwa mujibu wa maelezo yake, Maziwa ya Albert na Nyanza kwa maana ya
Uganda-Albert-Nile ndiyo kitovu cha chimbuko la Wabantu. Kwa upande wake Greenberg
(1955) anatofautiana na Johnson anayedai kuwa, chimbuko la Wabantu ni
Uganda-Albert-Nile, kwa maoni yake anadai [1]chimbuko
la Wabantu ni mpakani mwa Kameruni na Nigeria na baada ya kutoka maeneo hayo
wakaanza kushuka kuelekea kusini mwa Jangwa la Sahara Massamba (2002).
Tukiyatazama madai haya tutaona kuwa ndiyo yanayoelekea kuungwa mkono na Nurse
na Spear katika fasili yao kuhusu Wabantu na chimbuko lao kama tuliyoitazama
hapo juu.
Nadharia
nyingine inayozungumzia chimbuko na mtawanyiko wa Wabantu ni nadharia ya Malcom
Guthrie (1970). Mtaalamu huyo anaonekana kupinga mawazo yote ya watangulizi
wake wanaodai kuwa, chimbuko la wabantu ni Uganda-Albert-Nile (Johnson) na
chimbuko la Wabantu kuwa ni mpakani mwa Kameruni na Nigeria (Greenberg).
Guthrie anadai kuwa Wazungumzaji wa Kibantu wa mwanzo walikuwa eneo lenye pori
kusini mwa msitu wa Ikweta kati ya makutano ya Bahari ya Hindi na Bahari ya
Atlantiki. Kwa mujibu wa ramani ya sasa eneo hilo linalotajwa yanasemekana kuwa
lipo nchini Zambia Massamba (2007:43-44).
Kwa kuwa lengo letu si kuzijadili
nadharia hizi katika makala haya, itoshe kusema kuwa kwa hakika hatuwezi
kupinga ama kukubaliana na akina Nurse na Spear ama nadharia hizo kuhusu hasa
chimbuko la Wabantu kwani suala bado linahitaji kufanyiwa utafiti wa kina zaidi
ingawa wanahistoria wengi wanakubaliana kuwa, chimbuko la Wabantu ni huko Afrika
Magharibi inakadiriwa miaka 2500 hadi
miaka 3000 iliyopita, Wabantu walianza kusambaa maeneo mbalimbali kutokea
Afrika Magharibi hususani mashariki ya Nigeria na Kameruni.
Wabantu hao waliingia Afrika Mashariki wakitokea huko Katanga, Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo Mapunda
(keshatajwa: 27)
Kwa
maana hiyo tunaweza sema kuwa, Wabantu ni jamii ya Waafrika wenye nasaba moja
na huzungumza lugha zenye asili moja ambazo kwa kiasi kikubwa zinahusiana,
wanapatikana kuanzia Afrika Magharibi, Afrika ya Kati hadi kusini mwa Jangwa la
Sahara.
Mtawanyiko
wa Wabantu kwa kutumia nadharia inayodai kuwa, chimbuko lao ni Afrika Magharibi
hususani maeneo ya Kameruni na Nigeria unaweza kuonekana vizuri katika ramani
ifuatayo:
2.0
Kiini cha Makala
2.1 Madai kwamba hadi kufikia miaka 800 BK na
900 BK mijongeo ya Wabantu ilikwishafika maeneo ya mto Juba na Tana kwa mujibu
wa wataalamu mbalimbali.
Kama tulivyokwisha dokeza hapo awali. Katika
sehemu tutayatalii mawazo ya baadhi ya wataalamu ambayo kwa hakika yaelekeana
kukubaliana na hoja hii kuwa mpaka kufikia miaka hiyo mjongeo wa Wabantu
ilikwishafika maeneo ya mto Juba na mto Tana.
Tukiitazama
ramani ya sasa ya Afrika Mashariki mto Juba unapatika kusini ya Somalia
unakaribia mpakani mwa Kenya upande wa kaskazini na Somalia upande wa kusini (Tazama
kielelezo na. 2, uk. 7) wakati mto Tana unapatikana katika nchi ya Kenya. Ama
kuhusu mjongeo wa Wabantu mpaka kufikia maeneo hayo yanazungumzwa kwa namna
tofauti na wataalamu mbalimbali. Mathalani, Christopher Eheret anatueleza kuwa
kufikia karne ya 7 yawezekana Wabantu walifika maeneo ya Mto Tana Massamba (2002:80
). Kwa maelezo haya ya Eheret ina maana kuwa,
mpaka kufikia miaka 600 BK ndiyo kipindi ambacho wabantu walikuwa wamefika mto
tana. (karne ya 7 = miaka ya 600 BK).
Aidha,
Nurse na Spaer (1985) wanaeleza kuwa hadi kufikia miaka ya 500BK Wabantu
walikwisha fika pwani ya kaskazini katika eneo ambalo leo hii ni mpakani mwa
pwani ya Kenya kaskazini na pwani ya Somalia kusini Massamba (2002:80).
Tukiyachunguza madai haya ya Nurse na Spear bila shaka utaona kuwa, yanawiana
na yale ya Eheret tuliyoangalia hapo awali, wakati Nurse na Spear wanataja kuwa
kati ya mwaka 500 BK. Wabantu walikuwa wameshatamakani katika pwani ya Kenya
kaskazini na pwani ya Somalia kusini ingawa hawataji hasa ni eneo gani, Eheret
anatueleza kuwa ni karne ya 7 (miaka ya 600 BK) ndiyo Wabantu walikuwa
wameshafika eneo la kaskazini mwa Kenya na anatutajia eneo hilo kuwa ni maeneo
ya Mto Tana.
Kwa
upande wake, Gonzales (2008) anaeleza kuwa, kwa kutumia ushahidi wa kiisimu
kufikia karne 4 BK ( sawa na miaka ya 300 BK) Wabantu walishatamakani katika
eneo la pwani ya Afrika Mashariki. Aidha, Jenkins2 anabainisha kuwa
Wabantu wa Afrika Mashariki na Somalia inaelekea walihamia maeneo hayo
wakitokea Afrika ya kati, anaendelea kueleza kuwa wanahistoria wanakubaliana
kuwa Wabantu hao walitamakani eneo la kusini mwa Somalia pengine miaka ya 200 BK.
Pamoja na kwamba wataalamu hawa wanatofautiana katika miaka wanayotaja Wabantu
kutamakani eneo la upwa wa Afrika Mashariki kimsingi hawa wote wanathibitisha
kuwa mpaka kufikia mwaka 800BK na 900BK mjongeo wa Wabantu ulikuwa umeshafika
maeneo hayo ya Mto Juba na Mto Tana.
Hata
hivyo, kuna madai mengine yanayodai kuwa chimbuko la lugha ya Kiswahili (ama
waswahili) ambao kwa asili wataalamu mbalimbali kama vile Wilhem Bleek (1862), Carl Meinhof (1899),
C.M. Doke (1935), Malcom Guthrie (1967,1970,1971), Dereck Nurse na Thomas
Spear, Shihabudin Chiraghdin na Mathias Mnyampala (1977), Massamba (2002) kwa
kuwataja wachache wanakubaliana kuwa, Kiswahili ni moja wapo ya lugha za Kibantu. Lugha hii inadaiwa kuwa chimbuko lake
ni iliyowahi kuwa himaya ya Shungwaya., Mtetezi wa dai hili ni James Der ver Allen
(1993) (Tazama Massamba 2007:51-55). Dai hili laelekea pia kuungwa mkono na
Mirikau (2013:14) anaeleza kuwa, baadhi ya Waswahili wametoa maoni yao kwa
kusisitiza kwamba Kiswahili kilianza kusemwa na Wabantu wa zamani walioishi Shungwaya. Kwa hakika ingawa dai hili linapingwa na wanazuoni wengine
kama vile Greenville (1959) na Massamba kwamba Kiswahili kiliinukia eneo moja
mahususi (Tazama Massamba 2002: 85), na bado mpaka sasa kuna utata ama
kukubaliana au kutokukubaliana miongoni mwa wanazuoni kama himaya hiyo ilipata
kuwepo ama la, Mirikau akijiegemeza katika ushahidi wa fasihi simulizi anaeleza
kuwa, eneo la Shungwaya ilikuwa kati ya Mto Juba uliopo nchini Somalia na Mto
Tana uliopo nchini Kenya.
Massamba
(2002:53) akimnukuu Prins anasema kuwa, Shungwaya ilikuwa himaya kuu
ikijumuisha Wasomali, Wakikuyu, Wameru, Watharaka, Wakamba, Wataita, Wapare,
Wachaga, Washambaa, Wabondei, Wazaramo na Wagara ilichukua eneo lote la Somalia
ya sasa, mashariki ya Kenya na baadhi ya maeneo ya kaskazini mwa Tanzania na
inakadiliwa kuwa himaya hii ilipata kuwepo hata kabla ya mwaka 800 BK. Kutokana na maelezo haya na yale ya Mirikau
kuwa eneo la Shungwaya lilikuwa kati ya Mto Juba na Mto Tana na madai kuwa,
eneo hili lilipata kuwepo hata kabla ya miaka 800 BK kama anavyodai Prins ni
wazi kuwa wanatuthibitishia kuwa mjongeo wa Wabantu mpaka kufikia mwaka 800 BK
na 900 BK ulikuwa umeshajongea maeneo ya Mto Juba na Mto Tana.
Aidha,
Shihabuddin Chiraghdin (1974:57) katika makala yake yenye kichwa cha habari Kiswahili Tokea Ubantu hadi Ki-“standard
Swahili.” ingawa haelezi wazi ni mwaka gani, lakini anatuambia kuwa
chimbuko la Waswahili (Wabantu) ni huko Ngozini kaskazini ya Kenya pande za
visiwa vya Magunyani inayojumuisha Pate, Faza na Lamu na Tikuu na kushukia
mpaka mipaka ya Mto Tana. Massamba (2002:84) anaafiki kuwa ,kati ya miaka 400
BK hadi 800 BK upwa wa Mashariki ya Afrika ulikwishakaliwa na Wabantu na
Wakushiti yaani Wasomali na Wagalla. Kwa kuwa Chiraghdin anaeleza kuwa Waswahili
(Wabantu) walianzia Ngozini na kuenea mpaka mipaka ya Mto Tana ni dhahiri kuwa
kwa maelezo yake na tukiyaoainisha na ya Massamba kuwa, kati ya mwaka 400-800BK
Wabantu walikwishatamakani upwa wa Afrika Mashariki bila shaka kama
tutakubaliana na madai kuwa Wabantu walitokea kusini Somalia na kuteremka mpaka
kaskazini ya Kenya, basi watakuwa pia katika kipindi hicho walikuwa wamejongea maeneo
ya Juba na kufika huko Ngozini hadi Mto Tana.
Ama kwa
hakika, tukiyatalii mawazo ya wanazuoni na wataalamu mbalimbali tuliowaangalia
hapo juu tutaona kwamba ingawa wanatofautiana katika miaka na wengine kuonekana
kutaja miaka ya kufikirika zaidi, ila kimsingi wote wanaelekea kukubaliana kuwa
mpaka kufikia mwaka 800 BK hadi 900 BK Mijongeo ya Wabantu ilikwashafika maeneo
ya Mto Juba na Tana. Hivyo basi, katika sehemu inayofuata kwa kutumia nadharia
za Turton (1975) na Barker (1848) kuafiki madai haya.
2.2 Nadharia ya Barker (1848) na Nadharia ya
Turton (1975)
Katika
sehemu hii tutatumia nadharia hizi kutetea ama kuafiki madai kuwa mpaka kufikia
mwaka 800 hadi 900BK mijongeo ya Wabantu ilikwishafika na kutamakani maeneo ya
Mto Juba na Mto Tana kama ambavyo wataalamu wengine wanavyodai. Tukianza na:
2.2.1 Nadharia ya Barker (1848)
Nadharia
hii inaeleza kuwa, kwenye karne ya 10 BK Wasomali ambao wapo katika kundi la
Wakushiti wa Mashariki walianza kuteremka kusini wakitokea katika ncha ya Kaskazi
ya pembe ya Afrika ambako ndipo inapodaiwa kuwa yalikuwa maskani yao. Inadaiwa kuwa katika kujongea kwao huko
kusini waliwakuta Wagalla ambao walikuwa wakiishi katika maeneo ya kaskazini na
kati ya Somalia ya sasa na kuwafukuza. Nadharia inaendelea kueleza kuwa,
Wagalla nao wakateremka kusini na wakawakuta Wabantu ambao walikuwa
wametamakani katika eneo la Webi Shebelle. Wagalla wakaanza kupambana na
kuwashinda Wabantu wa taifa la Shungwaya ambao wakawasukuma kusini ya Mto Juba
hadi wakafika chini ya Mito Tana na Sabaki Massamba (2002:81)
Ama kwa
hakika, tukiichunguza nadharia hii, tunaona kwamba kuna mambo ya msingi matatu
yanayotufanya kuafikia kuwa mijongeo ya Wabantu mpaka kufikia mwaka 800 BK hadi
900 BK ilikwishafika na kutamakani maeneo ya Mto Juba na Mto Tana. Jambo la
kwanza ni kuwa nadharia inataja kuwa, kwenye karne ya 10 BK ndipo Wasomali
walipoanza kujongea kusini na kupambana na Wagalla. Wagalla nao wakazidi
kushuka kusini wakakutana na Wabantu ambao nao walisukumwa kusini ya Mto Juba
hadi chini ya Mto Tana na Mto Sabaki. Kimsingi hapa karne ya 10 inayotajwa hapa
ni sawa na miaka 900 BK. Kwa maana hiyo basi ni dhahiri kuwa kwa nadharia hii
na kwa kutumia sababu hii tunaweza kuafiki kuwa mpaka mwaka 900 BK Wabantu
walikuwa wameshafika maeneo ya Mto Juba na mto Tana kwa kusukumwa na Wagalla
wakitokea eneo la Webi Shebelle. Ingawa pia dai kwamba Wabantu walifika huko
kutokana na kusukumwa na Wagalla ama kwa kushughuli nyingine ni dai ambalo linatakiwa
kutazamwa zaidi kwa jicho la kitafiti kwa maana kuwa ni dai ambalo linaweza
kusailika kutokana na nadharia hii na ile ya Turton tutakayoenda kuitazama hivi
punde kuwa na utata unaosababisha kujiuliza maswali ni nani hasa alipambana na
Wabantu kati ya Wagalla au Wasomali? Maana nadharia itakayofuata inaeleza
tofauti.
Aidha,
jambo la pili tunalolipata katika nadharia hii yanayotusukuma kuafika dai hili
ni hoja inayodai kuwa, Wabantu hao waliosukumwa na Wagalla maskani yao ilikuwa
Webi Shebelle. Tukiangalia ramani ya sasa ya Afrika Mashariki, eneo la Webi
Shebelle linapatikana kusini ya Somalia, yaelekea basi kama madai haya ni ya
kweli, inawezekana Wabantu hao walikuwa wakiishi pembezoni ama katikati ya Mto
Shebelle na Mto Juba. Mto Shebelle unatokea katika nyanda za juu ya Ethiopia unashuka
mpaka maeneo ya pwani ya Somalia na kukutana na Mto Juba na kuingia bahari ya
Hindi. Kama ni hivyo basi kuna uwezekano mkubwa kuwa Wabantu pengine walikuwa
wameshajongea mpaka eneo la Mto Juba katika karne hiyo ya 10 BK (sawa na miaka
ya 900 BK) pengine hata kabla ya kusukumwa na Wagalla.
Jambo la
tatu nadharia hii inatueleza kuwa, Wabantu walioshambuliwa na kushindwa na
Wagalla ni Wabantu wa Shungwaya pia yanatufanya tuafiki kuwa nadharia hii pia
inakubaliana na dai kuwa Wabantu walijongea mpaka maeneo ya Mto Juba na Tana
katika mwaka 800 BK hadi 900 BK kutokana na eneo la kijiografia linalotajwa
kuwa himaya hiyo ilipata kuwepo. Aidha, Mirikau (keshatajwa) anaeleza eneo la Shungwaya lilikuwa kati ya Mto Juba na Mto
Tana. Eneo hili linatajwa kuwa lilipata
kuwepo hata kabla ya mwaka 800 BK kama anavyodai Prins (keshatajwa) ni wazi
kuwa nadharia hii ya Barker inatufanya pia kuafiki kuwa mijongeo ya Wabantu
mpaka kufikia mwaka 800 BK na 900 BK ilikuwa imeshajongea na kutamakani maeneo
ya Mto Juba na Mto Tana kama wanavyodai wataalamu wengine.
2.2.2 Nadharia ya Turton
Tumeangalia
nadharia ya Barker (1848), tumeona kuwa, nadharia inaleza kuwa Wasomali
walipambana na Wagalla. Wagalla wakazidi kuteremka chini (kusini) wakakutana na
Wabantu wakaanza kupambana nao, Wabantu wakaelemewa nao wakasukuMwa hadi kusini
maeneo ya Mto Tana. Je, nadharia ya Turton (1975:19) inasemaje?
Turton (keshatajwa) katika makala
yake aliyoipa jina la Bantu, Galla and Somali Migrations in the
Horn of Africa: A Reassessment of the Juba/Tana Area inayopatika katika Jarida la African History anaeleza kuwa, Wasomali Wahawiya na Wa-kabla ya Wahawiya walitokeo
maeneo ya karibu na Merka na kuanza kusambaa kuelekea magharibi na kusini na
kulikalia karibu eneo lote la kati ya Mto Juba na Mto Tana mapema kabisa kabla
hata Wagalla hawajawasili eneo la pwani. Anaendelea kufafanua kwamba, katika
hatua hii ya Wasomali wale wa kundi la Wa-kabla ya Wahawiya kujitanua na kuzidi
kusambaa kwa kuelekea kusini waliwakuta Wabantu na kuanza kupambana nao kwa
ajili ya kugombea maeneo ya malisho. Wasomali (Wa-kabla ya Wahawiya) wakawasukuma
Wabantu kurudi nyuma hadi Mto Tana.
Aidha, Turton anaendelea kutueleza kuwa,
baadaye kabisa inakadiliwa pengine kwenye karne ya 16 BK (sawa na miaka ya
1500) Wagalla wenyewe walijongea kuelekea pwani wakifuata uelekeo wa Mto Tana
ambako huko waliwakuta watu wa Mijikenda na kuwafukuza (Kumbuka Barker
anatueleza kuwa Wagalla walishambuliwa na Wasomali). Watu hao wa Mijikenda kulazimika
kuelekea kusini hadi kufikia Mto Sabaki kisha Wagalla wakapamba na kuwaondoa
Wasomali katika eneo la Juba na Tana na kuwalazimisha zaidi Wasomali kurudi
kaskazini. Aidha, tunaelezwa kuwa, katika karne ya 18 BK (sawa na miaka 1700
BK) Wasomali wakaanza tena kusonga chini na kufikia miaka 1860 Wagalla wakawa
wamenyang’anywa eneo lote kati ya Mto Juba na Mto Tana walilolikalia zaidi ya
miaka 100. Kwa mujibu wa Turton Wabantu hawakwenda sana kaskazini mwa pembe ya
Afrika.
Kwa hakika tukiziangalia nadharia hizi mbili
kuhusu mijongeo ya Wabantu katika upwa wa Afrika Mashariki ni wazi kuwa kuna
mambo ambayo wataalamu wa nadharia hizi wanapingana. Mathalani, wakati Barker
anatueleza kuwa, Wasomali waliwashambulia Wagalla na Wagalla wakawashumbulia
Wabantu kwa upande wake Turton anapingana na Barker, yeye anatueleza kuwa
Wasomali tena wale Wa-kabla ya Wahawiya ndiyo waliopambana na Wabantu na wala
si Wagalla kama anavyodai Barker.
Tofauti nyingine inayojitokeza ni kuwa,
wakati Barker anatueleza kuwa Wagalla waliwasukuma Wabantu kusini ya Mto Juba
hadi wakafika chini ya mito ya Tana na Sabaki, Turton inaelekea hakubaliani na
hili, kwa upande wake anadai kuwa katika mapambano kati ya Wasomali na Wabantu,
Wabantu hawakwenda zaidi kaskazini mwa Pembe ya Afrika na kutokana na hoja hii
Massamba (2002:82) anaona kuwa nadharia hii hailekei kueleza kwamba Wabantu
walivuka Mto Juba kwenda kaskazini zaidi. Dai ambalo kwa hakika ni kweli,
hakuna tunakoelezwa katika nadharia hii kuwa Wabantu walifika Mto Juba. Ingawa
hatuelezwi hilo ila wote wanakubaliana kwamba mpaka miaka hiyo mjongeo
ulishafika na kutamakani mto Tana. Lakini tukichunguza vizuri ramani ya Afrika
Mashariki hususani Somalia na Kenya na kama tunakubaliana kuwa himaya Shungwaya
kuu ilichukua eneo la Somalia, Kenya na Kaskazini ya Tanzania basi kuna
uwezekani mkubwa Wabantu walishafika hadi Mto Juba.
Ama kwa hakika ingawa nadharia hizi
zinapingana katika maeneo tuliyoyataja hapo juu, tukizichunguza kwa makini
nadharia hizi zote zinaelekea kukubaliana kuwa mpaka kufikia mwaka 800 BK hadi
900 BK Wabantu walikwishajongea maeneo ya Mto Juba na Mto Tana. Hili
linathibitishwa na maelezo ya wataalamu wote hawa wawili, ingawa Barker anataja
Wabantu walikuwa wamesukumwa kusini ya Mto Juba hadi wakafika chini ya mito
Tana na Sabaki, Turton yeye anatueleza kuwa Wasomali waliwalazimisha Wabantu
kurudi hadi mto Tana. Kwa maelezo haya ya Turton ni kuwa Wabantu walirudi Mto
Tana inaelekea Wabantu walishaanza kuweka maskani maeneo ya Mto Tana na
walikuwa wanaelekea Kaskazini ambako ni Somalia kabla ya kukutana na Wasomali. ingawa haelezi wazi kama walifika Mto Juba ila
kimsingi wote wanakubaliana kati ya miaka hiyo Wabantu walikuwa washatamakani
maeneo ya Mto Tana.
Si hivyo tu, nadharia hizi pia zaelekea
kukubaliana kuwa, Wabantu ndiyo watu wa mwanzo kabisa kufika na kutamakani
maeneo hayo kuliko Wasomali ama Wagalla na hii inatokana na ukweli kwamba,
tunapoelezwa kuwa, Wagalla waliposhuka chini zaidi waliwakuta Wabantu katika
taifa la Shungwa ambalo kama tulivyoelezwa na Mirikau (keshatajwa, uk.14) kuwa
eneo la Shungwaya lilikuwa kati ya Mto Juba nchini Somalia na Mto Tana nchini Kenya,
ingawa Prins (keshatajwa) anaongezea kuwa eneo la Shungwaya ilichukua eneo lote
la Somalia, Kenya na baadhi ya sehemu za kaskazini ya Tanzania.
2
Hitimisho
Kwa hakika, pamoja na kwamba madai ya
wataalamu wengi wanakubaliana kuwa hadi kufikia miaka 800BK hadi 900BK mijongeo
ya Wabantu na kutamakani kwa Wabantu katika upya wa Afrika Mashariki hususani
katika maeneo ya Mto Juba na Mto Tana ilikwishakuwa tayari kuna uwezekano
mkubwa pengine Wabantu walishajongea maeneo hayo mapema zaidi kuliko miaka hiyo
inayotajwa, tafiti za kiakolojia ingawa zingine hazitaji wazi ni watu wa jamii
gani, zinathibitisha kuwa eneo la upwa wa Afrika Mashariki zilianza kukaliwa na
watu kuanzia karne ya 3BK. Mathalani Chittick (1975:37) anasema katika maeneo
ya unguja Ukuu huko Zanzibar na Manda katika mwambao wa Kenya kulipatikana
vifinyange vya zamani sana kati ya vifaa hivyo vimekadiliwa kuwa vilikuwa vya
kati ya karne ya tatu hadi karne ya 14 BK Massamba (2002:190). Aidha, Massamba
anatudokeza utafiti mwingine wa kiakolojia majengo yaliyochimbuliwa Manda,
inakadiliwa kuwa mji huo ulijengwa karne tatu na karne ya tisa, na mji wa Kilwa
ulijengwa kati ya nne na karne kumi au karne ya tano na karne ya kumi na moja
ama karne ya sita na karne ya kumi na mbili. Kutokana na ugunduzi wa
kiakiolojia uliofanywa na Wanakiolojia mbalimbali, Massamba anahitimisha kwa
kusema kuwa wenyeji wa asili walioanzisha makazi katika maeneo ya pwani
walikuwa ni Wabantu.
Aidha, hata huu ushahidi wa kiakiolojia nao
hauwezi kuwa ushahidi wa moja moja kuhitimisha kwa kusema kuwa Wabantu walianza
kulikalia eneo la Afrika Mashariki kuanzia karne ya tatu kwa kutegemea
kugunduliwa kwa majengo au vyombo/vifaa vya kale kwani vifaa ama amajengo hayo
kwa hakika yalijengwa na wageni ambao walikuwa na teknolojia bora zaidi
iliyowawezesha kujenga majengo yanayoweza kudumu muda mrefu tofauti na Wabantu
ambao kutokana na teknolojia duni iliyokuwa ikitumika katika ujenzi wa nyumba
za kibantu isingewezekana majengo hayo kudumu kwa miaka mingi kama
yalivyobainika majengo ya wageni. Lakini tatizo lingine tunadokezwa na Massamba
(2002:utangulizi) ni kuwa vyanzo vingi vya kihistoria na vya kiakiolojia vilivyopo
vinaanzia karne ya kumi na kuendelea. Kutokana na hali hii tunashindwa kupata
data zaidi za nyuma ya hapo na hii ni kwa sababu Wabantu hawakuwa na utamaduni
wa kuandika au taaluma hiyo ilikuwa bado kuvumbuliwa. Ushahidi unaotumika
wakati mwingine unatokana na masimulizi jambo ambalo linatufanya kupata ugumu
hasa kujua, Wabantu walianza kuishi lini Pwani ya Afrika Mashariki. Hivyo suala
la wabantu walianza lini hasa kujongea na kutamakani maeneo ya upwa wa Afrika
Mashariki ni jambo ambalo bado linasawilika. Hivyo basi utafiti zaidi
unahitajika kufanyika ili kupata taarifa sahihi kuhusiana na mijongeo ya
Wabantu katika upwa wa Afrika Mashariki.
MAREJEO
Chiraghdin, S. (1974) “Kiswahili Tokea Ubantu hadi Ki-Standard
Swahili.” Katika Mulika.
Na. 6 (1974)
uk. 57-60.
Charaghdin,
S. Na Mnyampala, M. (1977) Historia ya
Kiswahili. Nairobi. University Press.
Collins, R.O. (1968) Problem
in African History.
Gonzales,R.M (2008) Society,
Religion and History: From Hunter land to Motherland, The Northeast-
Central Culture Zone.
Columbia University Press. Iimepakuliwa kutoka
Jenkins, O.B (HM) Race and
Ethnicity in The Horn of Africa. Imepakuliwa kutoka
Mapunda, H.
(1980) Historia ya Mapambano ya Mtanzania.
Dar es Salaam. TPH.
Massamba,
D.P.B. (2002) Historia ya Kiswahili: 50 BK hadi 1500 BK. Nairobi.
The Jomo
Kenyatta Foundation.
Massamba, D.P.B. (2007) Kiswahili
Origins and The Bantu Divergence-Convergence Theory.
Dar es
Salaam. TUKI.
Mrikau, S.a.
(2013) Msururu wa PTE Kiswahili.
Nairobi. East African Educational Publishers ltd.
Nurse, D. Na Spear, T. (1985) The Swahili: Reconstructing the History and Language of an African
Society, 800 – 1500.
University of Pennsylavania Press.
Turton, E.R. (1975) “Bantu, Galla and Somali Migrations in The Horn of
Africa: A Reassessment of the
Juba/Tana
Area.” Katika Journal of African History.
Vol.16. no. 4 (1975) uk.519-537.
Cambridge
University Press. Imepakuliwa kutoka
www.jstor.org/stable/1804495?seq=/#page_tab_contents
tarahe 05/06/2015
No comments:
Post a Comment